Tuy sống ở thành phố nhưng gốc gác nhà tôi từ quê mà ra. Do đó, mặc dù ở Sài Gòn thứ gì cũng có nhưng nhà tôi vẫn rất hay có rau quả, thịt cá, thậm chí có khi là gà vịt gửi ra. Những thực phẩm “tiếp tế” đầy tình cảm của các chú dì, cô dượng khi có người quen đi thành phố luôn tươi xanh và ngọt lành, làm cho bữa cơm gia đình tôi những lúc đó thêm phần ngon, ngọt .
Hôm rồi có ít thịt heo mà dì Hai gửi ra vì ở quê vẫn còn giữ tục chung heo để làm thịt cho cả xóm chia nhau về ăn, nhờ vậy mà nhà tôi có được ít “thịt sạch” đúng chuẩn. Trong mớ thịt đó có mấy phần mỡ tảng,suy nghĩ mãi, không biết làm gì, tôi đem thắng lên để dành kho cá, mùi mỡ nóng cứ thơm lừng mấy tầng nhà.
Khi mỡ đã ra hết, để riêng mỡ nước ra một bên, đem phần tóp mỡ vàng ươm sang một chỗ. Tôi nhìn bát tóp mỡ óng ả mỡ màng trước mặt, tự nhiên nước miếng tứa bủm chân răng. Không dằn lòng được, tôi xúc cơm nguội đem quay trong lò vi sóng. Khi cơm nóng, cầm chén cơm trên tay, vô thức, bất giác tôi lặp lại động tác thuở thơ ngây ngày nào: vùi tóp mỡ vào sâu trong chén cơm nóng hổi nghi ngút khói đợi cho mỡ từ tóp tan ra ngấm vào cơm rồi rưới nước mắm lên trên. Cơm nóng nhang nháng mỡ, miếng tóp mỡ thơm lựng, giòn giòn hòa cùng vị nước mắm cá cơm ngọt săn đầu lưỡi. Chao ôi là ngon là sướng, người như tê lịm, như mê đi bay về miền ký ức xa lăng lắc nhưng mồn một rõ.
Nhớ hồi đó,cái thời bao cấp đầy khó khăn ấy, tóp mỡ là thứ cùng với mẹ của nó là những lá mỡ, những phần mỡ trong con heo được đem thắng lên để dùng dần.Tóp mỡ là thứ xác còn lại khi đã chắt ra hết mỡ nước. Tuy thế, không phải nhà nào cũng dám ăn ngay những miếng tóp mỡ có khi bị rán kiệt quắt queo vàng xuộm bé chỉ còn bằng cái móng tay mà vẫn để nó cùng mỡ nước chắt vào thố, vào keo thủy tinh… Thời khó khăn năm nào, mỡ là thứ thực phẩm huy hoàng duy trì chất béo trong việc chế biến xào nấu các món ăn. Bất kể thứ thực phẩm gì cứ có chút mỡ nháng qua là cơ bản đạt đủ yêu cầu về chất và cả về thẩm mỹ.
Nhu cầu về mỡ là cần thiết cho mỗi nhà, thế nên tiêu chuẩn thịt tem phiếu thường người ta hay dùng để mua thịt đầu hay chân giò là những thứ được gấp thếp thành hai lần tiêu chuẩn và ưu tiên cho mỡ. Các bà nội trợ nhanh mắt chọn được những miếng mỡ phần là thứ mỡ thơm và có tóp mỡ ngon hơn bởi mỡ lá tuy có dôi hơn về nước mỡ nhưng món tóp mỡ lại bị vụn và có khi còn bị cháy.
Tôi không bao giờ quên được hủ mỡ sành có nắp đậy của thời đó. Trong hủ là mỡ nước với tóp mỡ, luôn được cất cao và cẩn thận trong bếp vì mỡ cùng tóp mỡ queo quắt ấy luôn được dành dụm dùng để gia giảm, thêm thắt vô các món ăn khác. Nào là dưa xào tóp mỡ. tóp mỡ chưng cà chua ăn kèm rau sống đủ loại, tóp mỡ rim nước mắm… Thời bao cấp, các món này có thể được xếp vào hàng cao cấp vì thịt hay mỡ cũng phải mua theo tem phiếu, số lượng có hạn, do đó bữa nào có dưa xào tóp mỡ, bữa đó được coi như bữa cải thiện. Vị dưa chua chua, ăn với tóp mỡ béo ngậy quả thực tốn cơm vô cùng.
Còn nữa, tóp mỡ có thể chưng với mắm tép hoặc là mắm tôm cũng rất dậy mùi và tốn cơm. Thậm chí tô canh rau tập tàng dù luểnh loảng, dù lỏng bỏng đến đâu, có mấy miếng tóp mỡ nổi lềnh bềnh cùng váng mỡ li ti phủ kín mặt nước canh thì đấy cũng là một món tương đối đẳng cấp và ngon lành lúc ấy.
Nhớ lại ngày trước, mỗi khi thức dậy sớm nấu cơm ăn rồi mang theo cặp lồng cơm trưa, tôi hay dùng đũa khoét sâu xuống dưới liễn mỡ và gắp lên được những miếng tóp co ro. Tôi gạt bớt lớp mỡ bám rồi ấn nó sâu vào bát cơm nóng như giấu của. Nếu mà mẹ bắt gặp, thế nào cũng cằn nhằn là nhớ lấy ít ít tóp mỡ thôi để còn chừa cho cả nhà!
Cơm tóp mỡ rưới mắm thật sự là đại tiệc thời đó và có lẽ chính vì thế nó ăn sâu vào tiềm thức mỗi người, dù là ở nông thôn hay thị thành, Sài Gòn hay Hà Nội. Khi ấy, đến bữa trưa trong cặp lồng mang theo của dân đi làm, nếu có thức ăn là tóp mỡ thì chỉ cần nhìn vào miếng tóp cũng đủ biết độ giàu nghèo của chủ nhân. Miếng tóp nhà khá giả hơn nó dày dặn và còn mọng mỡ hơn so với miếng tóp nhà nghèo tóp tòm tọp và queo quắt queo queo. Giàu - nghèo , đó là chỉ nói cho vui miệng vậy thôi, chứ ngày ấy khoảng cách giữa các nhà cũng không khác nhau là bao nhiêu cả, thuở khó khăn mà.
Tóp mỡ là món ăn kỳ lạ có sức sống mãnh liệt dai dẳng theo tôi suốt cuộc đời cho dù nó chưa bao giờ được coi là một món ăn chính thức trên mâm cơm gia đình. Thời gian trôi đi, thời thế thay đổi, cuộc sống khá hơn, mọi nhu cầu được đáp ứng, thức ăn đa dạng, sinh động nên miếng ăn thường nhật không còn quan trọng nữa. Ngày thường thời hiện đại cũng đã như ngày Tết thời quá khứ. Miếng tóp mỡ huy hoàng ngày nào lặng lẽ chìm vào quên lãng. Người ta sợ béo, sợ máu nhiễm mỡ, sợ đủ thứ nên xa lánh mẹ con nhà mỡ để chuyển sang dùng dầu ăn thực vật công nghiệp. Bây giờ trong gian bếp mỗi nhà, nhất là ở thành thị, chỉ toàn là Meizan, Marvela, Neptune…với dầu đậu nành, dầu hướng dương, dầu ô liu.., đủ loại, đủ giá thành, dễ kiếm, tiện mua. Tóp mỡ “đa năng” và “cao cấp” ngày nào chỉ còn là hoài niệm trong kí ức và dần dần bị lãng quên, xa lạ. Và chính tôi, nhiều kỉ niệm vậy mà cũng đã có một thời gian dài tôi không hề nhớ đến nó, cho đến tận hôm nay…
Tô cơm tóp mỡ rưới nước mắm đã khơi dậy lại trong tôi một quãng thời gian không thể quên được của một thời khó khăn gian khổ trước kia, cái thời chưa xa mà cũng không thật gần. Vị tóp mỡ ngày nào vẫn nằm trong ký ức của tôi bây giờ đã được bật dậy, sống lại, làm cho tôi vừa nhai miếng tóp ngọt ngọt, béo béo vừa rưng rưng nước mắt. Miếng tóp mỡ tuy nhỏ nhoi nhưng lại là những dấu ấn kỷ niệm cho tôi cũng như biết bao người của một thời gian khó. Chắc chắc chiều nay trong bữa cơm gia đình quây quần đông đủ, sẽ có món tóp mỡ xào dưa chua “đặc sản” hôm nào cho đám cháu con cùng thưởng thức. Một món ăn vừa lạ miệng với đám trẻ, lại vừa là món ăn kí ức của người già.
Thật là thương thương tóp mỡ, nhớ sao một thời!
