Theo Tổ chức Đột quỵ Thế giới, Đột quỵ hiện là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam và trên toàn thế giới. Cứ mỗi 6 người thì có một người bị đột quỵ trong đời, và cứ 2 giây lại có một ca đột quỵ mới xảy ra trên toàn cầu. Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ, trong đó có đến 50% ca bệnh dẫn đến tử vong hoặc tàn phế nghiêm trọng.
Phát biểu tại Hội thảo, TS.BS CK2 Nguyễn Tri Thức kêu gọi cộng đồng không nên để “nỗi sợ đột quỵ” lấn át lý trí: “Chúng ta không nên sợ hãi đến mức ăn gì cũng sợ đột quỵ, đi đâu cũng lo bị đột quỵ. Điều quan trọng là hiểu đúng - biết rõ yếu tố nguy cơ như hút thuốc, tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu hay lối sống thiếu vận động - từ đó chủ động phòng ngừa thay vì sợ hãi mơ hồ”.
Đồng thời, TS.BS CK2 Nguyễn Tri Thức cũng lưu ý người dân cần biết đến và tiếp cận các cơ sở y tế uy tín trong phòng ngừa, tầm soát đột quỵ, đồng thời nhắn gửi đến các cơ sở y tế rằng: “Việc khám lâm sàng kỹ lưỡng cần được ưu tiên để tránh lạm dụng cận lâm sàng không cần thiết, giúp người bệnh tiết kiệm chi phí nhưng vẫn đạt hiệu quả trong phòng ngừa và điều trị”.
Đặc biệt TS.BS CK2 Nguyễn Tri Thức nhấn mạnh phải tạo nên hiệu ứng cộng đồng mạnh mẽ, giúp người dân có cái nhìn tổng quan, khoa học và thực tế hơn về đột quỵ - từ đó biết cách phòng ngừa, kiểm soát rủi ro và bảo vệ sức khỏe bản thân một cách chủ động.
Theo TS.BS. Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh, Bộ Y tế, có nhiều nguyên nhân gây đột quỵ và các bệnh không lây nhiễm khác như tăng huyết áp, thừa cân, béo phì, hút thuốc lá, dinh dưỡng không hợp lý…
Trên thế giới, trong các bệnh không lây nhiễm, đột quỵ vẫn là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai và là nguyên nhân đứng thứ ba gây tử vong và tàn tật cộng lại. Năm 2021, toàn thế giới có 12,2 triệu ca đột quỵ mắc mới mỗi năm. Trung bình một ca mắc mới mỗi 3 giây, trong 4 người thì có một người bị đột quỵ.
Đột quỵ không còn là bệnh của người già. Năm 2019, 63% số ca đột quỵ xảy ra ở người dưới 70 tuổi và 16% xảy ra với những người dưới 50 tuổi. 89% số ca tử vong do đột quỵ và tàn tật trên toàn cầu cộng lại xảy ra ở các nước có thu nhập thấp đến trung bình.
10 yếu tố hàng đầu gây đột quỵ trên thế giới, gồm hút thuốc lá, chế độ ăn uống không hợp lý, sử dụng đồ uống có cồn, ít hoạt động thể lực, ô nhiễm không khí, BMI cao, tăng choloesterol, tăng HA tâm thu, đường huyết lúc đói cao, rối loạn chức năng thận… Năm 2020, đột quỵ là nguyên nhân đứng thứ 2 gây tử vong.
Chi phí toàn cầu ước tính của đột quỵ là hơn 890 tỷ USD chiếm 0,66% tổng GDP toàn cầu. Sự gia tăng liên tục gánh nặng của đột quỵ là một thách thức lớn đối với các hệ thống y tế trên thế giới, đặc biệt là ở các nước thu nhập thấp và trung bình do bệnh nhân bị đột quỵ dù được chữa trị tại trung tâm tốt nhất, khả năng quay trở lại công việc trước đây vẫn không khả quan, tối đa chỉ khoảng 50%. Có nghĩa cứ 2 người bị đột quỵ thì mất đi một lao động, cho dù điều trị tại trung tâm chất lượng cao.
Trên bản đồ đột quỵ thế giới, Việt Nam nằm số những nước có màu đỏ đậm nhất - nhóm các quốc gia có tỷ lệ đột quỵ cao nhất. Tỷ lệ mắc mới và tỷ lệ mắc bệnh đột quỵ lần lượt là 161 và 415 trên 100.000 người.
Dự báo các nguyên nhân hàng đầu gây gánh nặng bệnh tật trên thế giới vào năm 2050 là bệnh tim thiếu máu cục bộ, đột quỵ, đái tháo đường, COPD. Như vậy, đột quỵ đứng hàng thứ 2.
Một Thống kê tại Việt Nam cho thấy có đến 72,5% bệnh nhân đột quỵ gặp tìnhh trạng tăng huyết áp, 64,9% rối loạn mỡ máu, 53,4% có tiền sử uống rượu và 49,6% từng hút thuốc lá. Đây là những con số đáng báo động về tình trạng sức khỏe cộng đồng hiện nay.
3 dấu hiệu nhận biết đột quỵ
Chia sẻ tại hội thảo, TS.BS Trần Chí Cường - Chủ tịch Hội Can thiệp Thần kinh TPHCM, thành viên Hội Can thiệp Thần kinh Thế giới, Giám đốc Bệnh viện Đa khoa quốc tế S.I.S Cần Thơ - đánh giá đây là hội thảo giúp ích rất nhiều cho cộng đồng.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 15 triệu người trên thế giới bị đột quỵ, trong đó gần 6 triệu người tử vong và 5 triệu người rơi vào tình trạng tàn phế. Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận hơn 200.000 ca đột quỵ, tức trung bình mỗi ngày có hơn 500 trường hợp, trong đó không ít là người trẻ tuổi, đang ở đỉnh cao sự nghiệp. Riêng tại TPHCM, mỗi ngày có hơn 300 ca nhập viện vì đột quỵ, chiếm tới 10% số giường bệnh và khiến các bệnh viện luôn trong tình trạng quá tải.
Đáng nói hơn, đột quỵ không phân biệt tuổi tác, giới tính hay địa vị xã hội. Nhiều doanh nhân trẻ, người nổi tiếng, thậm chí cả vận động viên thể thao đã bất ngờ gục ngã vì đột quỵ khi chưa kịp nhận biết triệu chứng hoặc xử trí đúng cách. Đây không phải là vấn đề số phận, mà là hệ quả tất yếu từ lối sống thiếu khoa học, chủ quan với các yếu tố nguy cơ và đặc biệt là thiếu kiến thức cộng đồng về đột quỵ.
Có 3 dấu hiệu nhận biết đột quỵ gồm: mặt méo, yếu/liệt tay chân, nói khó. Hậu quả sau đột quỵ: 30% để lại di chứng nhẹ, độc lập, 40% để lại di chứng trung bình, tàn phế, phụ thuộc một phần, 30% tàn phế nặng, phụ thuộc, sống thực vật, tử vong.
Phòng chống đột quỵ thế nào?
Theo TS.BS. Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh, Bộ Y tế, chiến lược phòng chống đột quỵ phải đa ngành và tổng lực.
Đầu tiên phải bắt đầu từ chiến lược trên toàn thể dân số như thiết lập cộng đồng lành mạnh, nơi hoạt động thể lực, dinh dưỡng lành mạnh với giá phải chăng, giảm sử dụng thuốc lá, muối, đường và tiêu thụ cồn và chất béo chuyển hóa, thúc đẩy lối sống lành mạnh, giáo dục nâng cao nhận thức về đột quỵ và các yếu tố nguy cơ; giảm ô nhiễm không khí, hệ thống cung cấp dịch vụ, thuốc với giá phải chăng để người dân có thể tiếp cận, thực hiện bao phủ y tế toàn dân; cải thiện điều kiện kinh tế xã hội, giảm đói nghèo.
Thứ hai là chiến lược cá nhân như sàng lọc đơn giản về huyết áp tâm thu, hút thuốc lá, thừa cân, chẩn đoán, xác định người có bất cứ nguy cơ của đột quỵ, bệnh tim mạch. Quản lý các yếu tố nguy cơ tim mạch, đột quỵ như bắt đầu với thay đổi lối sống, điều trị các yếu tố nguy cơ.
Bị đột quỵ phải chăm sóc liên tục từ khi xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng, vận chuyển, xử trí cấp cứu, điều trị, phục hồi chức năng và tái hòa nhập cộng đồng.
Các giai đoạn phải trải qua gồm nhận biết - đánh giá, chẩn đoán - can thiệp, phục hồi chức năng, tái hòa nhập và phòng ngừa, giáo dục.
