Măng Ri (huyện Tu Mơ Rông) vẫn thường được mệnh danh “xứ sương mù” ở Bắc Tây Nguyên bởi khí hậu nơi đây quanh năm mát mẻ. Măng Ri không chỉ được biết đến là vùng căn cứ cách mạng của tỉnh trong suốt 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, người dân có truyền thống cách mạng kiên trung, anh dũng, một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ, mà ngày nay còn được biết đến như là “thủ phủ” của các loại dược liệu và là “vựa lúa” của vùng đất dưới chân núi Ngọk Linh hùng vĩ.
Mùa này, những ngày cuối tháng 10 đang là mùa vàng ở Măng Ri (huyện Tu Mơ Rông, Kon Tum). Nếu có dịp đến vào mùa lúa chín sẽ được chiêm ngưỡng hình ảnh các sơn nữ gặt những bông lúa chín vàng bên ruộng bậc thang uốn lượn, giữa mênh mông núi rừng, mọi người sẽ nghĩ ngay đến vùng núi Tây Bắc với ruộng bậc thang hùng vỹ. Nhưng đây là Măng Ri, một thung lũng đang vàng rực sắc màu của lúa chín trên miền cao nguyên trung phần.
Những ngày này, thời tiết đang chuẩn bị giao mùa, và cũng là mùa thu hoạch lúa của bà con Xê Đăng ở thung lũng Măng Ri này. Nếu lạc bước vào đây, chắc chắn nhiều người sẽ bị mê đắm trước vẻ đẹp của ruộng bậc thang nằm vắt ngang các sườn đồi. Thời tiết lạnh, nắng hanh vàng trên những cánh đồng làm rực lên sắc vàng, những thửa ruộng bậc thang thay lớp áo xanh non bằng màu vàng óng ả, làm nên bức tranh thiên nhiên vô cùng ấn tượng.
Xã Măng Ri có 6 thôn, làng với gần 100% dân số là đồng bào dân tộc Xơ Đăng. Người Xơ Đăng ở Măng Ri biết làm ruộng bậc thang từ xa xưa để tận dụng nguồn nước mạch từ núi chảy ra. Chính vì vậy, bà con đã lo được nguồn lương thực tại chỗ phục vụ đời sống. Mọi gia đình ở đây đều không phải lo “cái đói giáp hạt”. Những ruộng bậc thang nơi đây được người đồng bào dân tộc Xê Đăng trồng sau khi vạt đất theo khu vực sườn đồi. Nhìn từ trên cao, những lối đi nhỏ nằm đối xứng hai bên ruộng bậc thang nổi bật như những đường gân của chiếc lá. Từ nhiều đời nay, người dân tộc Xê Đăng sống tại đây đã khai khẩn, vạt đất quanh sườn đồi tạo thành những bậc thang để mở rộng vùng canh tác, thâm canh lúa nước. Hầu hết các hộ gia đình trên địa bàn xã Măng Ri đều có diện tích lúa nước để canh tác, mang lại nguồn lương thực ổn định.
Ruộng lúa ở thung lũng Măng Ri có nhiều khác biệt với ruộng lúa Tây Bắc như kết cấu địa hình ở Tây Nguyên thoai thoải hơn, bằng phẳng, những tầng lúa ở Măng Ri có đủ những đường cong khác nhau, tùy thuộc vào địa hình. Ông Y Cương Niê, người dân buôn Húk B cho biết: “Ở đây bà con mỗi năm thường làm 2 vụ lúa nước trên ruộng bậc thang. Buôn tôi thường tập trung cấy lúa ngay khi mùa mưa bắt đầu, lúc các con suối đã có nước dẫn về ruộng”. Ruộng bậc thang ở các địa phương trên Tây Nguyên bắt đầu hình thành cách đây hơn 20 năm, do bà con dân tộc Mông, Tày, Nùng di cư từ các tỉnh miền núi phía Bắc vào khai hoang, cải tạo những quả đồi dốc thành những thửa ruộng bậc thang đẹp mắt, mở rộng diện tích sản xuất lúa nước. Dần dần, các dân tộc bản địa học hỏi, cải tạo đất đồi thành ruộng bậc thang ngày càng nhiều.
Nếu có dịp đến vào mùa lúa chín sẽ được chiêm ngưỡng hình các sơn nữ gặt những bông lúa chín vàng bên ruộng bậc thang uốn lượn giữa mênh mông núi rừng. Những thửa ruộng bậc thang không chỉ là nơi cung cấp lương thực mà còn cho thấy ý chí vươn lên, khát vọng ấm no và trình độ, sự sáng tạo trong lao động sản xuất của người dân vùng cao. Từ trên cao nhìn xuống, những thửa ruộng bậc thang ở lưng chừng đồi, đan xen giữa đó là những ngôi làng với mái nhà rông cao vút đẹp tựa như một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp.
Nếu có dịp đến Măng Ri vào mùa lúa chín, nhìn cánh đồng lúa vàng ươm, trải dài, bông lúa trĩu nặng cúi đầu xếp lớp trên chân ruộng bậc thang vàng lên dưới nắng chiều hòa trong cảnh sắc thiên nhiên êm đềm dưới chân núi Ngọc Linh, du khách không khỏi ngẩn ngơ cảnh đẹp nên thơ này và mong có lần trở lại nơi đây để ngắm nhìn hoàng hôn dần buông phủ xuống từng mái nhà lúc khói bếp bắt đầu bay lên, báo hiệu bữa cơm chiều đang được người dân chuẩn bị.
Ông Nguyễn Bá Thành – Chủ tịch xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông cho biết rằng khi nói đến Măng Ri, hầu như mọi người dân Kon Tum đều biết, bởi nơi đây không chỉ nổi tiếng với cây dược liệu quý – sâm Ngọc Linh mà còn là mảnh đất có bề dày truyền thống cách mạng - là Khu căn cứ Tỉnh ủy Kon Tum trong kháng chiến chống Mỹ.
Ở nơi đầu nguồn con suối Đăk Psi, Măng Ri là khu căn cứ cách mạng, nơi đặt "đại bản doanh" của Tỉnh ủy Kon Tum trong những năm kháng chiến đánh giặc cứu nước đầy cam go, gian khổ. Cuộc sống đồng bào Xê Đăng ở chiến khu xưa đã từng có một thời gian vô cùng khó khăn khi giao thông cách trở, địa hình xa cách. Nhưng giờ đây đã có nhiều thay da đổi thịt. Ông Nguyễn Bá Thành – Chủ tịch xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông, cho biết: “Bà con Măng Ri đã biết làm ruộng bậc thang từ xa xưa để tận dụng nguồn nước mạch từ núi chảy ra canh tác lúa 2 vụ. Chính vì tạo được nguồn lương thực tại chỗ nên mọi gia đình đều không phải lo “cái đói” mùa giáp hạt. Đây cũng được xem là “vựa lúa” lớn nhất ở huyện Tu Mơ Rông!”
Những ngày này khắp Măng Ri dưới chân rẻo cao Ngọc Linh đang vào mùa lúa chín. Dân làng nô nức ra đồng gặt lúa, tiếng cười nói vang dậy khắp nơi. Chắc chắn không thể so với danh thắng ruộng bậc thang Tây Bắc, nhưng chắc chắn đây vẫn là một cảnh sắc vô cùng kỳ thú ở phía Bắc Tây Nguyên. Sắc vàng của lúa chín, hòa cùng màu xanh thẫm của núi rừng Tây Nguyên giữa tiết trời se lạnh càng điểm tô cho Măng Ri vẻ đẹp thơ mộng, đắm say lòng người. Có khá nhiều người đã tìm đến với Măng Ri mùa lúa chín, những lời mời gọi của thung lũng vàng này thôi thúc những bước chân lang bạt.
Đặc biệt, trong thung lũng này có ngôi làng Pu Tá, đang được chính quyền địa phương huyện Tu Mơ Rông xây dựng để trở thành điểm du lịch cộng đồng, bởi ngôi làng vẫn giữ được nguyên nét mộc mạc, nguyên sơ mang đặc trưng kiến trúc cổ của người Xơ Đăng. Với sự cởi mở, hồn hậu của bà con nơi đây, du khách có thể hòa mình vào những lễ hội, những điệu xoang, những giai điệu dân ca... theo phong tục truyền thống của người dân Xơ Đăng. Ông Vương Văn Mười, Phó Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông, cho biết theo định hướng của huyện, thời gian tới sẽ tập trung phát triển Măng Ri theo 2 hướng du lịch và cây cà phê xứ lạnh, cây dược liệu.
