Ngày 30/4/2021, lại chợt nhớ ngày này mấy năm trước, giữa trưa nắng mùa hè tháng 7 ở vùng cát Tam Nghĩa (Núi Thành, Quảng Nam), đang đi bỗng giật bắn mình khi nghe vang lên những tiếng: “Xung phong! Xung phong!”, kèm với đó là những tiếng “đạn bắn, bom rơi”.
Tôi co rúm người, chờ một cuộc tấn công mãnh liệt. Nhưng không, sau đó là im ắng, rồi những tràng cười sởn gai ốc... Một người đi đường bảo: “Ông Nguyên “đánh giặc” đó mà, không sao đâu, cứ vào nói chuyện với ổng cho vui!”.
Tôi vào nhà và kinh ngạc khi thấy ngôi nhà đã được đào nham nhở thành những hầm chiến đấu, nơi này nơi kia cắm đầy lá ngụy trang. Nhưng lúc ấy, người vừa hô “xung phong” đó lại tháo chạy.
Ngoài lúc “đánh trận” ra, ông quanh quẩn chợ Chu Lai để xin ăn, có khi lên cơn và đói, ông giật cá sống để ăn. Khi tỉnh táo thì làm sào ruộng do xã cấp, rồi mò cua, bắt cá để sống qua ngày. Mỗi khi lên cơn, sau khi “đánh giặc” ầm vang, ông lại lủi thủi đi bộ về quê vợ (cách đó 5km). Vợ con ông đã vào miền Nam từ lâu, ông biết vậy, nhưng vẫn tìm về đứng trước cổng nhà vợ một lát rồi quay về. Chỉ có những lúc “vào trận đánh”, ông mới thôi cô độc vì có “đồng đội”, còn bình thường ông lủi thủi làm ăn, đi về không ai thân cận quan tâm…
...Đó là câu chuyện có thật, nếu mọi người về Tam Nghĩa đều sẽ biết.
Chiến tranh đã lùi xa hơn, nhưng tàn dư của cuộc chiến vẫn còn đó. Những giờ khắc đến, tìm gặp rồi chia xa, những nỗi đau của thời hậu chiến cứ ám ảnh tôi suốt hành trình trở về.
Trong công cuộc đấu tranh chống giặc mấy mươi năm qua, vì sự bình yên cho tổ quốc, cũng như nhiều nơi trong khắp nước, hàng nghìn, hàng vạn người đã không quản ngại, cầm súng nên đường. Họ bỏ lại quê nhà, cái cuốc, cái cày và những ruộng đồng bờ bãi, những núi đồi quê hương, họ vào chiến trường với niềm tin cho ngày toàn thắng.
Có người ở lại mãi mãi không về, có người về nhưng không còn nguyên vẹn, có người mấy mươi năm sau mới phát bệnh, có người thì di truyền cho đời sau những di chứng da cam…
Cái giá của hòa bình, là những tiếng hô xung phong giữa bình yên đầy ám ảnh, là những chuyến đi hàng tháng hàng năm trong núi thẳm vực sâu của thân nhân liệt sỹ, của đội quy tập, là những đêm những người mẹ anh hùng ngồi đếm từng đứa con trở về trong ám ảnh giấc mơ.
Cái giá của hòa bình, là hơn 1,1 triệu liệt sỹ, hơn 138.400 Mẹ VNAH, trong đó có hơn 5.000 Mẹ còn sống. là hơn 800.000 thương binh, hơn 300.000 một liệt sỹ chưa rõ tên... Con số đó có khủng khiếp không?!
Chú tôi là liệt sỹ, sỹ quan pháo binh hy sinh tại Đức Phổ (Quảng Ngãi), năm nào cha tôi cũng để dành tiền vào Quảng Ngãi tìm chú, gần 40 năm rồi mà vẫn chưa gặp. Ông ngoại tôi điều trị tại trại thương binh nặng Hà Nam. Trại này, có lẽ lại trại lớn nhất điều trị cho những thương binh nặng nhất của cả nước. Ai đã từng đến đó, sẽ biết sự tàn ác của chiến tranh dữ dội đến mức nào.
Tôi ám ảnh bởi bức ảnh một người thương binh mất 2 tay, dùng tay áo của mình làm điểm nối cho người đồng đội bị mù phía sau bám vào, mặt ông quay lại và như đang nhắc người đồng đội về bậc thềm bước lên đài tưởng niệm. Và bờ vai người đồng đội mù lại là điểm tựa để một người đồng đội khác bị thương ở chân bám vào và bước lên, một hình ảnh đẹp không thể tả xiết. Đó có lẽ là một trong những bức ảnh hiện thực nhất về chiến tranh ở thời điểm bây giờ.
