Đi tìm "hồn" văn hóa đọc Sài Gòn

Đặt chân đến Sài Gòn lần đầu tiên mùa hè năm 1998 đúng một tháng, cùng má rong ruổi trên những tấm vé số chiều muộn. Công viên Hoàng Văn Thụ, chợ Bà Hoa, chợ Hoàng Hoa Thám, công viên Lê Thị Riêng, đường Cách Mạng Tháng 8… là những điểm tôi vẫn thường lui tới.

Thời đó, Sài Gòn cũng đâu có nhiều điểm tụ tập như bây chừ. Nhưng có một nơi luôn đông bất kể sáng-trưa-chiều-tối là những sạp báo, tiệm sách và quán cà phê cóc. Người đến những nơi này cũng đa dạng: xe ôm, sinh viên, cụ già, trí thức…

Ở những điểm đó, điều thú vị nhất hẳn là tìm được một tờ báo hay, cuốn sách quý hay thậm chí là thông tin hấp dẫn. Tôi vẫn mãi khắc ghi về vóc dáng những cụ ông, cụ bà lưng còng khoan thai cần mẫn lật từng trang sách đọc rồi đắn đo khi quyết định chọn mua. Và rồi hình ảnh những sinh viên nam thanh nữ tú kính cận đứng nhẫn nại hàng giờ để đọc cho xong một quyển sách ưa thích, rồi cũng thậm thà thậm thụt xé ngang một trang hữu ích.

Thú vị hơn vẫn là cảnh tượng thường thấy trên xe, sân trường và nhiều nơi công cộng, từ người trẻ cho đến người lớn, xe ôm cho đến trí thức… say sưa đọc các cuốn sách. Còn bây giờ hiếm thấy cảnh tượng người trẻ mải mê với những cuốn sách trên tay. Nhưng đó là cảnh của những năm đã qua. Thay vào đó, họ bận rộn với smartphone, máy tính. Họ cho rằng việc đọc những thông tin nóng hổi về thể thao, thời sự, chuyện hậu trường showbiz với những cái title giật gân, khơi gợi sự tò mò, kèm hình ảnh sinh động trên điện thoại hay máy tính sẽ thích thú hơn nhiều so với những cuốn sách dày cộp, chằng chịt chữ là chữ.

Có dịp ghé vào các nhà sách, có lẽ sách và người viết sách “hot’ vẫn là những “mác” nhà văn trẻ và rất trẻ. Bóng dáng những “cây đại thụ” nền văn học nhạt nhòa. Những cuốn sách thị trường vô hồn bán chạy thì đâu đấy vẫn thấy ánh sáng của niềm tin yêu về người Sài Gòn rất đáng trân trọng trong từng trang sách ngày ngày, đêm đêm say sưa mò mẫm trong kho sách kia giá trị chân chính.

Cảnh vắng hoe ở Thư viện Khoa học tổng hợp, một trong những không gian đọc lớn nhất, lâu đời nhất với đủ đầy những nguồn sách phong phú nhất ở TP HCM cho nhu cầu đọc, nghiên cứu và tìm hiểu của người dân, nhất là giới trẻ, sinh viên hiện nay. Đáng buồn là, thư viện hoành tráng là vậy nhưng mỗi ngày đón “ít ỏi” bạn đọc tới để đọc và mượn sách so với hàng chục ngàn sinh viên của các trường đại học trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, chưa kể lượng cán bộ, giáo viên, nghiên cứu sinh thì quả đây là điều rất đáng suy nghĩ. Nếu có đông hơn tí là chỉ đông hơn vào mùa thi.

Cũng phải nói thêm, dường như trong dạy học bây giờ, văn hóa đọc không được “khuyến khích”. Điều đó thể hiện rõ ở việc thầy dạy theo kiểu “sao y bản chính” từ giáo trình, trò trả bài theo kiểu tương tự từ những điều thầy dạy. Trò không dám đưa những điều tự mình suy nghĩ, ý kiến, quan điểm cá nhân của mình vì sợ “sai đường”, sợ trái ngược quan điểm với thầy và SGK để rồi bị điểm kém. Còn ở cấp nhỏ hơn, học sinh chỉ cần thuộc lòng những điều trong SGK ấy là được.

Thế nhưng hiếm ai nhận ra rằng, đọc sách cũng là phương thức để làm giàu thêm vốn kiến thức của mình mỗi ngày. Tiếc rằng, thói quen đó chỉ lưu giữ và phát triển được khoảng những năm đã lâu, khi điện thoại thông minh, sóng 3G và wifi cùng với những trang báo mạng chưa phát triển rầm rộ như bây giờ.

Ai cũng biết, đọc sách là một cách sống chậm, để suy ngẫm những điều hay lẽ phải, kiến thức bổ ích mà sách mang lại. Cũng không thể phủ nhận rằng, internet và những thông tin nhanh nó mang lại quả thực là tiện dụng, tuy nhiên, cũng nói thêm rằng, đọc nhanh, lướt nhanh thì quên cũng nhanh. Nó chẳng thể đọng lại lâu, ghi dấu ấn sâu sắc bằng những trang sách.

Trước thực tế văn hóa đọc của người trẻ ngày càng ít đi, đã có không ít những tấm lòng nặng với sách bắt tay với nhau, tổ chức hoạt động để kết nối những tình yêu sách và lan tỏa thói quen đọc sách đến cộng đồng. Ngay như đất Sài Gòn, ai cũng bảo Sài Gòn hối hả, bon chen và ngột ngạt. Nhưng ở đâu đấy, ta vẫn tìm thấy chút khoảnh khắc rất đỗi đáng yêu của người Sài Gòn. Không phải lòng tốt, sự hào sảng mà là nét đẹp trong văn hóa đọc đang dần “xếp” vào quên lãng.

Thật vui khi Sài Gòn có Đường sách Nguyễn Văn Bình, xe buýt sách, nhiều không gian đọc ở các thư viện khác, quận (huyện khác) và Hội sách đều đặn mỗi năm dịp Tết Nguyên đán tại Nguyễn Huệ, dịp hè tại công viên Lê Văn Tám, chợ phiên hàng tháng… Nhưng có lẽ, khác biệt – duy nhất vẫn là không gian Nguyễn Văn Bình, thư viện Trung Nguyên Legend Alexandre de Rohdes. Tại đây, từ kiến trúc, phối trí, sắp đặt và cả cung cách phục vụ, chất lượng thấm đượm trong từng gian hàng cũng đủ khiến ai đó phải gác lại những tất bật, bộn bề trở thành người yêu sách.

Những không gian dành cho sách ấy được dựng lên ngay ở cái “rốn” Sài Gòn, cạnh Nhà thờ Đức Bà, Bưu điện Trung tâm và không gian cà phê bệt. Khi đến có chỗ mát ngồi đọc, hoặc có thể mượn sách đứng hay ngồi đọc, không tốn phí.

Và vẫn còn đó những hội sách, cuộc triển lãm sách, ngày hội sách, văn hóa đọc… để giúp xây dựng và hình thành một nền tảng văn hóa đọc trong con người Sài Gòn, nhất là giới trẻ, học sinh, sinh viên. Hay nói đúng hơn đó cũng là một cách để khuyến khích mọi người, đặc biệt là giới trẻ đón nhận sách như một loại “thức uống” dành cho tâm hồn một cách thường xuyên, chủ động chứ phải đọc thụ động, đọc theo kiểu miễn cưỡng như hiện nay.

Bàn về văn hóa đọc người Sài Gòn nói chung và người trẻ nói riêng thực sự là một câu chuyện dài. Không ít người vẫn thường ngao ngán, thậm chí than trách rằng văn hóa đọc trong giới trẻ ngày này đang ngày càng xuống cấp trầm trọng. Họ chỉ biết đổ lỗi cho người trẻ nhưng không tự nhìn nhận về mình – xuống hay lên đều do người lớn. Và cũng hơn nữa, đừng bao giờ cho rằng văn hóa đọc xuống cấp hay lên ngôi bao giờ, có chăng chỉ là sự thoái trào?

Văn hóa đọc Sài Gòn sẽ đi về đâu giữa dòng đời xuôi ngược, không chỉ người trẻ mà cả người lớn, những người đang ươm mầm ở Sài Gòn mới hiểu.