Cháy hết mình, quầng sáng vẫn chưa xa - Bài thơ hay viết về nghề dạy học

CHÁY HẾT MÌNH, QUẦNG SÁNG VẪN CHƯA XA

Chuyến tàu đời,
Tôi đã leo lên,
Không có vé khứ hồi|
Chỉ có ga cuối cùng là... nơi đến!

Tôi trả giá vé bằng mồ hôi,
Lã chã rơi,
Như giọt rơi ngọn nến.
Cháy hết mình,
Quầng sáng vẫn chưa xa...

Lay ký ức 
Một thời đã qua,
Vẫn chỉ là ga xép.
Chưa ngồi ghế hạng sang,
Mà đời thấm mệt.
Dùng bảy mươi phần trăm sức lực
Để bảo vệ mình,
Mà vẫn cứ lắc lư...

Bốn mươi năm
Mãi miết nghiệp tầm thư, 
Truyền đạo đời, chân lý!

Cung mệnh văn chương
Sinh tồn bằng ý chí!

Như một lão nông tri điền,
Trên cánh đồng giáo dục,
Lắm phong ba!

Xa...
Một thời đã xa...
Đói lòng không có quả Sim,
Thèm cả cọng rau già,
Sau mỗi giờ lên lớp.
Vẫn tự mình, be bờ, đắp đập
Để xanh tâm hồn, để thắm nhân tâm!

Tôi không là thánh nhân
Nhưng yêu hết mình,
Sống hết mình
Với văn 
Với đời
Là phi thường
Qua bao biến động!

Tôi gặt niềm vui,
Từ phía người nghe
Kết tinh chất cho sự sống.
Đời cũng đáng yêu,
Với bao lớp người tri âm!

Cũng có khi,
Nước mắt lặn vào trong.
Bị phụ bạc lòng đau, máu rỏ!
Không sao!
Tôi vẫn tin vào luật nhân quả,
Như con chiên, tin có đức Chúa trời!

Thầy giáo già, con hát trẻ, người ơi!
Tôi đã già đâu
 Mà tin mình hoàn hảo.
Ma lực Văn chương
Và đời cơm áo
Với tôi, vẫn cứ song hành!

Bươn qua lửa chiến tranh,
Là thời gian đằng đẵng.
Bốn mươi năm cầm phấn,
Nhanh như là gió bay...

 Xin đừng hát lời ca
Bạc trắng tóc thầy.
Tôi hãy còn xanh:
Tóc xanh
Lời xanh
Đời xanh
Chưa rộ vàng chín ngọt!

Phía trước là tinh hoa,
Phía trước là tinh chất!

Nhân đôi thời gian
Tôi, vẫn là tôi!
Nhân đôi thời gian
Tôi, sẽ hóa thành đời!...

(Nguyễn Quang Cương)

Lời bình của nhà giáo Nguyễn Văn Hòa:

Tôi đã đọc rất nhiều bài thơ viết về người thầy, về nhà giáo, về những người làm nghề đưa đò cho khách sang sông - những người “kỹ sư tâm hồn”… Những người mà suốt cả cuộc đời luôn vun vén, chăm lo, luôn lao tâm khổ tứ tất cả “vì học sinh thân yêu”. Họ đã góp nhiều công sức cho việc hình thành nhân cách, tài năng, trí tuệ của lớp lớp bao thế hệ học trò. Trong số những bài thơ hay viết về những người anh hùng vô danh ấy, bài thơ Cháy hết mình, quầng sáng vẫn chưa xa của thầy Nguyễn Quang Cương đã để lại cho tôi ấn tượng đặc biệt. Có thể nói, bài thơ là câu chuyện day dứt về nghề dạy học, nỗi suy tư, sự trăn trở của một người thầy mà trên hết đó là một con người có tâm, có cái nhìn đầy nhân văn và sâu sắc. Mỗi lần đọc lại bài thơ là mỗi lần tôi rưng rưng xúc động, nó như là lời nhắc nhớ và đánh thức lương tri, trách nhiệm, nghĩa vụ thiêng liêng của những người gắn bó cuộc đời mình với bảng đen, phấn trắng.

Nguyễn Quang Cương đã có thời gian bốn mươi năm cầm phấn, bốn mươi năm tuổi nghề, bốn mươi năm là hơn nửa đời người, bốn mươi năm ấy đủ cho một đứa trẻ sinh ra, lớn lên, trưởng thành, lập gia đình và có công việc ổn định. Chừng ấy thời gian là chừng ấy khổ ải, với bao thăng trầm, biến động của đời, của nghề dạy học và thời cuộc.

Trong cuộc đời này, nghề nào cũng đều đáng trân trọng, đáng quý cả; chỉ có điều có những con người không tâm huyết hoặc vì mục đích này, mục đích khác mà họ đã đánh mất đi niềm tin, lòng tự trọng và làm hoen ố đi nghề của họ. Nghề dạy học là nghề được cả xã hội kính trọng, nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý, nghề thanh cao nhất trong những nghề thanh cao.
Mở đầu bài thơ, bằng cách nói hình ảnh, gây ấn tượng, Nguyễn Quang Cương như tự thuật về mình:
Chuyến tàu đời,
Tôi đã leo lên,
Không có vé khứ hồi,
Chỉ có ga cuối cùng là... nơi đến!
Nguyễn Quang Cương là người thầy được trưởng thành trong những năm tháng đất nước còn nhiều gian nan. Giữa thời điểm đất nước chồng chất khó khăn, đời sống kinh tế bao cấp, lương thực thực phẩm và cả những nhu cầu thiết yếu của đời sống đều bằng chế độ tem phiếu. Người cán bộ, đặc biệt là người giáo viên thì hoàn cảnh sống của họ thật là điều đáng ái ngại. Giáo dục lúc này chưa được Đảng và Nhà nước quan tâm đúng mức. Vai trò của người thầy, những người đào tạo ra đội ngũ trí thức cốt cán cho đất nước chưa được chú trọng. Nghề dạy học, ngành sư phạm trở thành hạ đẳng, “chuột chạy cùng sào mới vào sư phạm”, câu nói ấy được mọi người truyền nhau và trở thành câu cửa miệng để mọi người vừa nói vui nhưng cũng có khi là trêu chọc. Trước hoàn cảnh lịch sử như vậy, nhiều người đã bỏ nghề. Nhưng với thầy Nguyễn Quang Cương luôn tự nhủ với lòng mình, vẫn bám trụ với nghề mà mình đã chọn, nghề mà ông dám thế chấp cuộc đời mình để đánh đổi lấy nó.
Tôi trả giá vé bằng mồ hôi,
Lã chã rơi,
Như giọt rơi ngọn nến.
Cháy hết mình,
Quầng sáng vẫn chưa xa...

Lay ký ức 
Một thời đã qua,
Vẫn chỉ là ga xép.
Chưa ngồi ghế hạng sang,
Mà đời thấm mệt.
Dùng bảy mươi phần trăm sức lực
Để bảo vệ mình,
Mà vẫn cứ lắc lư...
Dù đã qua cái thời kỳ chật vật, khổ ải nhưng những ký ức về những năm tháng đó vẫn luôn thường trực trong ông.
Xa...
Một thời đã xa...
Đói lòng không có quả Sim,
Thèm cả cọng rau già,
Sau mỗi giờ lên lớp.
Trong đắng cay, khó nhọc mới thử thách được lòng người. Ở cuộc đời này, con người ta có thể bị cám dỗ bởi đồng tiền, bởi danh quyền, địa vị. Họ có thể vì tư lợi cá nhân mà sẵn sàng đánh đổi mọi thứ, kể cả nhân cách đạo đức, lòng tự trọng. Ý thức rõ những điều không hay đó, thầy giáo Nguyễn Quang Cương “thoát” ra khỏi những điều tầm thường, phàm tục này:
Vẫn tự mình, be bờ, đắp đập
Để xanh tâm hồn, để thắm nhân tâm!
Điều đó thật đáng quý và đáng trân trọng biết bao!.
Như đã nói ở trên, trong hoàn cảnh lịch sử khó khăn của những năm tháng bao cấp, nghề dạy học, ngành sư phạm chưa được chú trọng đúng mức, lương thấp không đủ đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt của bản thân và gia đình nên nhiều người đã bỏ nghề. Trong bài thơ Thời tôi sống của thầy Nguyễn Quang Cương, viết năm 1984 cũng mang nhiều nỗi niềm đau đáu, trắc ẩn về nghề dạy học, người dạy học:
Thời tôi sống đây, dù có vững niềm tin
Làm thầy giáo thấy mong manh hạnh phúc
Cố nghĩ điều xa, điều gần lại thực
Bữa cơm ăn, thiếu cả cọng rau già.

Trên một chuyến tàu, hay đi một miền xa
Muốn dễ làm quen, phải giấu tên nghề nghiệp
Nói dối tưởng qua, người đời vẫn biết,
Áo bốn mùa thay hai bộ mà thôi.
Vào cửa hàng gặp nghịch lí cuộc đời:
Giáo viên ư? Xếp hàng sau cán bộ…
Cái mặc, cái ăn đè mình nặng nợ
Giá chợ trời hắt hủi với đồng lương.
Biết bao người đã dừng lại nửa đường
Rẽ lối tắt, lênh đênh tìm hạnh phúc.
Hạnh phúc bình thường của người nghèo nghị lực
Nhưng dễ gì phân biệt giữa thời nay.
Riêng tôi cứ tin, sau đêm sẽ là ngày
Gian khổ qua đi, cuộc đời xuân thắm lại
Chúng ta vẫn là người cấy trồng gieo vãi
Những hạt giống vàng, cho nhân loại gặt mùa vui.

Là thầy giáo dạy văn chương, một con người tinh tế và nhạy cảm nên lòng trắc ẩn càng mãnh liệt hơn bao giờ hết. Biết bao biến động của thời cuộc nhưng bằng nghị lực, niềm tin, sự kiên định của người cầm phấn đứng trên bục giảng, sự dấn thân và đam mê với văn chương đã vận vào người ông, nó như là nghiệp. Nguyễn Quang Cương đã ý thức rõ được điều này:
Bốn mươi năm
Mãi miết nghiệp tầm thư, 
Truyền đạo đời, chân lý!

Cung mệnh văn chương
Sinh tồn bằng ý chí!

Như một lão nông tri điền,
Trên cánh đồng giáo dục,
Lắm phong ba!
“Giáo dục là điều quan trọng đầu tiên và bậc nhất cho mỗi số phận con người và toàn xã hội. Nó khởi thủy gốc rễ của mọi câu chuyện, hạnh phúc hay đau khổ, sống còn hay mất mát. Con người cao quý hơn con vật ở chỗ có giáo dục và được giáo dục. Sự giáo dục bắt nguồn từ gia đình, nhà trường mà người thầy giáo đóng vai trò chủ đạo”.
Ngày nay, dù đã được Đảng và Nhà nước quan tâm, xem giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu nhưng cuộc sống hiện tại của mỗi giáo viên chúng ta vẫn còn nhiều khó khăn, thiếu thốn. Thế nhưng trong bất kỳ hoàn cảnh nào đội ngũ các thầy cô giáo vẫn âm thầm lặng lẽ, miệt mài đèn sách, tận tụy hy sinh mà không một chút đắn đo toan tính, tất cả vì sự tiến bộ của học trò.
Tôi không là thánh nhân
Nhưng yêu hết mình,
Sống hết mình
Với văn 
Với đời
Là phi thường
Qua bao biến động!

Tôi gặt niềm vui,
Từ phía người nghe
Kết tinh chất cho sự sống.
Đời cũng đáng yêu,
Với bao lớp người tri âm!

Cũng có khi,
Nước mắt lặn vào trong.
Bị phụ bạc lòng đau, máu rỏ!
Có lẽ chính những người trong cuộc mới hiểu hết những mặn nhạt, đa mang, có cả sự tin yêu lẫn trớ trêu của người đứng trên bục giảng, những người làm nghề “lái đò” đưa người ta qua sông. Mấy chục năm làm nghề chèo đò, biết bao lượt khách đã qua sông? Có bao nhiêu người trở lại bến xưa gặp lại người đưa đò năm ấy? Rồi có bao nhiêu người tri ân công sức của thầy? Bao nhiêu người vong ơn và bao nhiêu người phỉ báng, xúc phạm đến thanh danh của những người thầy?
Không sao!
Tôi vẫn tin vào luật nhân quả,
Như con chiên, tin có đức Chúa trời!

Thầy giáo già, con hát trẻ, người ơi!
Tôi đã già đâu
 Mà tin mình hoàn hảo.
Ma lực Văn chương
Và đời cơm áo
Với tôi, vẫn cứ song hành!
Nguyễn Quang Cương sống với văn chương đến tận cùng chân thật. Cho nên thơ ông là con người, là cuộc đời của ông. Chính cuộc đời nhiều thăng trầm, khổ ải và nhiều biến động đã góp phần sản sinh ra một hồn thơ buồn man mác nhưng nhân hậu, đầy khát vọng yêu thương.
Bươn qua lửa chiến tranh,
Là thời gian đằng đẵng.
Bốn mươi năm cầm phấn,
Nhanh như là gió bay...

 Xin đừng hát lời ca
Bạc trắng tóc thầy.
Tôi hãy còn xanh:
Tóc xanh
Lời xanh
Đời xanh
Chưa rộ vàng chín ngọt!
Tôi rất thích phong thái của một nhà giáo như ông, vừa đĩnh đạc đường hoàng nhưng cũng vừa tài hoa tài tử. Được học ông, được tiếp xúc với ông, người học và cả những bạn bè của ông như được truyền lửa. Ông là người bền bỉ, kiên trì và chịu khó học hỏi, nghiên cứu. Không chỉ am tường trong chuyên môn của mình mà ông còn thông hiểu nhiều lĩnh vực khác và ở lĩnh vực nào Nguyễn Quang Cương cũng là người thành công.
Phía trước là tinh hoa,
Phía trước là tinh chất!
Dù có thế nào đi chăng nữa Tiến sĩ Nguyễn Quang Cương vẫn một mực tin tưởng vào chính mình, vào tương lai, vào những việc mình đã làm, vào con đường mà mình đã chọn, đã đi.
Nhân đôi thời gian
Tôi, vẫn là tôi!
Nhân đôi thời gian
Tôi, sẽ hóa thành đời!...